Παραμύθια και καθημερινή ζωή: Θεωρητικές και εμπειρικές παράμετροι μιας λαογραφικής έρευνας στη Ρόδο

Εστιάζοντας στο λαϊκό παραμύθι ως ένα σύνολο πολύσημων συμβόλων, κοινωνικών πρακτικών, αισθητικών κανόνων και προσωπικών επιλογών και συναισθημάτων, το βιβλίο αυτό εξετάζει κάποια από τα πιο δυναμικά αφηγηματικά σχήματα που διατρέχουν την καθημερινή ζωή και την προφορική επικοινωνία των ελληνικών αγροτικών κοινοτήτων στη διάρκεια του μεταβατικού 20ού αιώνα, όταν οι αλλαγές στους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς μηχανισμούς κοινωνικής συγκρότησης αλλάζουν επίσης και τις αφηγηματικές συνήθειες. Η έρευνα επικεντρώνεται σε ένα σώμα παραμυθιακών παραλλαγών που καταγράφηκε στη διάρκεια μιας μακροχρόνιας επιτόπιας έρευνας σε δύο χωριά της Ρόδου –Αφάντου και Αρχάγγελο–, συγκριτικά με αντίστοιχες προφορικές αφηγήσεις που συγκεντρώθηκαν σε άλλες περιοχές (Μακεδονία, Θράκη, Θεσσαλία, Σποράδες, Κυκλάδες, Κρήτη, αλλά και από προσφυγικούς μικρασιατικούς πληθυσμούς). Με έμφαση στη λαογραφική θεωρία των ειδών, την ιστορικογεωγραφική μέθοδο, τη μελέτη των κοινωνικών και παραστασιακών πλαισίων της αφήγησης και τη συγκριτική ανάλυση θεμάτων, μοτίβων και υφολογικών στοιχείων κάθε παραμυθιού και κάθε αφηγητή, στο πλαίσιο της ευρύτερης ελληνικής, ευρωπαϊκής-μεσογειακής και διεθνούς παράδοσης, η συγγραφέας υπογραμμίζει ότι αφηγητές και ακροατές μοιράζονταν την πεποίθηση ότι τα παραμύθια, αν και ολοφάνερα συνδέονταν με την ψυχαγωγία και έναν κόσμο φαντασιακής εκπλήρωσης των επιθυμιών, κυρίως αξιολογούνταν σε σχέση με τις ίδιες τις ζωές τους, ως ένα μεταμφιεσμένο σύστημα πραγμάτευσης κοινωνικών ρόλων και συμπεριφορών. Από αυτήν την άποψη, οι ψυχολογικές εντάσεις και οι αισθητικές αντιθέσεις του λαϊκού παραμυθιού σχολιάζουν πλευρές της συλλογικής ζωής, από τις οικογενειακές σχέσεις και τις σχέσεις των φύλων έως κοινωνικά-ταξικά, οικονομικά και ηθικά ζητήματα.

«Δίνω λίγους ενδεικτικούς τίτλους κεφαλαίων και ενοτήτων, και ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται καθαρά το περιεχόμενο του βιβλίου:  “Το ιστορικό υπόβαθρο της λαογραφικής επιστήμης”, “Οι έννοιες λαός και λαϊκός πολιτισμός», “Η παράδοση στον κόσμο της νεωτερικότητας”, “Ο αγροτικός κόσμος”, “Ο ιστορικός και ο λαογράφος, τα ιστορικά και τα  λαογραφικά αρχεία”, “Η ποιητική διάσταση του λαϊκού πολιτισμού”, “Η ιδιομορφία της νεοελληνικής κοινωνίας”, “Σχέσεις γονιών-παιδιών”, “Από τον αγροτικό στον αστικό χώρο”, “Η αντιμετώπιση του μαγικού και του ρεαλιστικού στοιχείου”, “Η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι ως κύριο στοιχείο του παραμυθιακού ύφους”.
Είναι ένα πλήθος στοιχείων, που επισημαίνουν σε διάφορα επίπεδα καίρια μέρη ενός λαϊκού πολιτισμού, σε μιαν εξέλιξή τους κατεξοχήν στο πεδίο της προφορικής έκφρασης, αλλά εν μέρει και της γραπτής παράδοσης. Το βιβλίο αυτό της κυρίας Καπλάνογλου επικυρώνει τη Λαογραφία ως μία από τις επιστήμες του ανθρώπου. Θεωρώ, εξάλλου, ότι ο λόγος της έχει την έξοχη διαφάνεια, η οποία απαιτείται στον χώρο των εν λόγω επιστημών.
Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να το προσέξει ο φιλαναγνώστης. Ίσως ισχύει εδώ η λόγια παροιμιακή ρήση vade mecum – προχώρα μαζί μου».
Μ.Γ. Μερακλής, Ομότιμος Καθηγητής Λαογραφίας