Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού

Καταρχήν, ποια είναι τα στοιχεία που συνιστούν τον ευρωπαϊκό πολιτισµό; Θα απαντήσω ότι δεν ξέρω. Ο καθένας µας όµως έχει µια προνοµιακή προοπτική, συναισθηµατική κατά κάποιον τρόπο (πράγµα που δεν την εµποδίζει, εξάλλου, να έχει λογική και να στηρίζεται στην παρατήρηση), η οποία τον κάνει να επιλέγει ένα, ανάµεσα σε άλλα, από αυτά τα στοιχεία. Ο ευρωπαϊ­κός πολιτισµός είναι αρχικά ένας πλουραλιστικός πολιτισµός. Εννοώ ότι είναι ο τόπος της ποικιλοµορφίας των σκέψεων, των αντιθέσεων, των αντιτιθέµενων αξιών και της ατέρµονης διαλεκτικής. Η ζωντανή διαλεκτική στην Ευρώπη είναι εκείνη που δεν καταλήγει σε ένα είδος ιδεολογίας απολυταρχικής και παράλληλα ορθόδοξης. Αυτός ο πλουραλισµός, που υπήρξε πάντα το θεµέλιο της έννοιας της ευρωπαϊκής ελευθερίας, µου φαίνεται ότι είναι η πιο σηµαντική συµβολή του πολιτισµού µας. Αυτός ακριβώς βρίσκεται σήµερα σε κίνδυνο και αυτόν οφείλουµε, µε κάθε τρόπο, να διαφυλάξουµε.

Τον Απρίλιο του 1955 ήρθε στην Αθήνα ο Καµύ, προσκεκληµένος της Ελ­ληνογαλλικής Πολιτιστικής Ένωσης και του προέδρου της, του καθηγητή ψυχιατρικής Άγγελου Κατακουζηνού, ως κεντρικός οµιλητής σε συµπόσιο για το µέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισµού, µε συνοµιλητές του διακεκριµένους Έλληνες διανοουµένους, όπως ο Ευάγγελος Παπανούτσος, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος κ.ά. Το κείµενο που συντάχθηκε µε βάση την ηχογράφηση που έκανε ο Ανδρέας Εµπειρίκος φαντάζει σήµερα, εξήντα χρόνια µετά, ανατριχιαστικά επίκαιρο…

Πιστεύω ότι το αληθινό πρόβληµα δεν βρίσκεται εδώ. Το αληθινό πρόβληµα είναι να ξέρουµε αν θέλουµε να επιβιώσουµε ως πολιτισµός. Και αυτή η θέληση δεν είναι αναγκα­στικά λογική. Αν λέω ότι θέλω να συνεχίσω να ζω, δεν το κάνω επειδή γνωρίζω απολύτως αυτό που είµαι, αλλά γιατί έχω ένα εξαιρετικά έντονο και εξαιρετικά οξύ αίσθηµα τού τι είµαι ως ύπαρξη και γιατί επιθυµώ να συνεχίσω να υπάρχω. Άρα, δεν προηγείται η λογική, αλλά το ένστικτο της ζωής. Ε, λοιπόν, αν οι νέοι σή­µε­ρα στη Δύση δεν έχουν αυτό το ένστικτο της ζωής, πρέπει να το ξαναβρούν, γιατί εδώ έγκειται το πρόβληµα. Και θα το ξαναβρούν, νοµίζω, όχι µε το να εµπιστευτούν άτοµα που θα τους πουν, µε τη σειρά τους, τι οφείλουν να πιστεύουν και τι οφείλουν να πράττουν. Θα το ξαναβρούν έχοντας εµπιστοσύνη στον εαυτό τους. Εννοώ, στην εµπειρία της ζωής και στη δική τους σκέψη.